hahchel

H: jajchel, Oxchuc jajch'el

direccional

Morfología: hach ‹h› -el


  1. levantándose; al despertar; empezando

  2. [Bachajón] Xtehk'lujon hahchel. Me puse de pie súbitamente.

    [Tenejapa] ¡Ay! xi to jajchel yu'un sjowil wayich. ¡Ay! dijo al despertar por su pesadilla.

    [Tenejapa] Name k'inale, ta yox'ok'elal buro ya stijonix jajchel a te jtate. Hace años, a la tercera rebuznada del burro mi papá ya me hacía levantar.

    [Guaquitepec] Chukaik, xchi jajchel ek te me'ele. Encarcélenlo, comenzó a decir también la anciana.

    [Guaquitepec] Xch'ewlajanik jajchel k'alal la ya'ayik te ay mach'a a laje. Comenzaron a alborotarse al enterarse de que alguien había muerto.

    [Oxchuc] Tup'uk te uch' trawo, xiik jajch'el. Que se acabe el consumo de alcohol, empezaron a decir.